T�KA

 TÜRK ��B�RL��� VE KOORD�NASYON   AJANSI BA�KANLI�I (T�KA)

Ahmet Bozbey Orta Do�u Teknik Üniversitesi Alan Çal��malar� Doktora Ö�rencisi ve T�KA uzman� bozbey79@yahoo.com

Türk ��birli�i ve Koordinasyon Ajans� Ba�kanl��� (T�KA) Türk D�� Politikas�’n�n bir uzant�s� olarak ve Türkiye’nin kalk�nma yard�mlar�n� koordine etmek ve uygulamak amac�yla 1992 y�l�nda kuruldu. T�KA yirmi y�l� a�an süre boyunca çok say�daki faaliyetiyle Türkiye’nin d��ar�ya aç�lan yüzü olarak hem ülke içinde, hem de tüm dünya çap�nda büyük tan�n�rl��a kavu�tu.

Kalk�nma yard�mlar�, nispeten geli�mi� ülkelerin çe�itli alanlarda (tar�m, sanayi, kamu yönetimi, sa�l�k, e�itim vb.) edindikleri tecrübe ve birikimi geli�mekte olan ülkelere çe�itli proje ve programlarla aktarmas�d�r. Altyap� in�aatlar�, e�itim programlar�, ekipman ba���� gibi çok say�da yöntemle gerçekle�tirilen tecrübe aktar�m� ve kapasite art�r�m�, kalk�nma yard�m� yapan ülkelere d�� politika ve d�� ticaret gibi hayati öneme sahip alanlarda avantajlar sa�lamaktad�r.

Kalk�nma i�birli�i sektörünün tarihi 2. Dünya Sava��’n�n ard�ndan ABD’nin sava� yorgunu Avrupal� ülkelere ve, özellikle, geli�mi� Bat�l� devletlerin post-kolonyal dönemde ba��ms�zl��a kavu�an çok say�daki ülkeye teknik i�birli�i paketleri yoluyla yard�m yapmas�na dayan�r. Bu nedenle, ABD, Japonya ve Almanya gibi geli�mi� ülkeler uzun y�llard�r kalk�nma yard�mlar� yapan konvansiyonel i�birli�i aktörleri olarak adland�r�lmaktad�r. Ayr�ca, Birle�mi� Milletler Kalk�nma Program� (UNDP) ve OECD gibi çok say�da uluslararas� ve uluslarüstü organizasyon da uzun y�llard�r kalk�nma yard�mlar�n�n gerçekle�tirilmesine yönelik politikalar üreterek sektörde Bat�l� konvansiyonel prensip ve aktörlerin yerini sa�lamla�t�rm�� durumdad�r.

Buna kar��l�k, 20. yüzy�l�n son yirmi y�l�nda Çin, Hindistan, Güney Kore, Brezilya, petrol zengini Körfez ülkeleri ve Türkiye gibi önem kazanan yeni sanayile�mi� ülkeler, hem sanayile�me ve kalk�nma tecrübelerini aktarmak, hem de ekonomik ve politik i�birli�i imkanlar�n� art�rabilmek amac�yla kalk�nma i�birli�i alan�nda büyük at�l�mlar gerçekle�tirdi ve sektörü Bat�l� konvansiyonel aktörlerin tekelinden ç�kard�.

��levsel bir pazar ekonomisine sahip olan Türkiye’nin Orta Asya, Balkanlar ve Kafkasya’da yeni ba��ms�zl���na kavu�an devletlerle ortak tarihî ve kültürel miras� payla�mas� kalk�nma alan�nda Türkiye’nin tecrübelerini çok de�erli k�lmaktad�r. Buna ek olarak, geli�mekte olan partner ülkeler için, uzun y�llar önce sanayile�mi� ve kalk�nma sorunlar�n� geride b�rakm�� konvansiyonel aktörler yerine kalk�nma hamlesini henüz tamamlam�� Türkiye gibi yeni kalk�nma aktörleri daha gerçekçi ve ortak zeminde bulu�ulabilir potansiyel i�birli�i orta�� olarak dikkatleri çekmektedir.

Bu bilgiler �����nda, T�KA’n�n özel olarak ba��ms�zl���na 1991 sonras�nda kavu�an Türk Cumhuriyetlerine ve genel olarak tüm geli�mekte olan ülkelere yönelik çal��malar�n�n önemi daha rahat anla��labilir. Uzman görevlendirmeleri, restorasyon çal��malar�, yol ve köprü altyap� ile okul ve hastane in�aat� gibi üstyap� faaliyetleri sayesinde T�KA kalk�nma tecrübesi aktar�m� yoluyla partner ülkelerin i�levsel pazar ekonomisine geçi�inde büyük destek oldu.

T�KA’n�n faaliyetlerine k�saca bak�ld���nda, çok çe�itli alanlarda de�i�ik i�birli�i modaliteleri yoluyla aktif oldu�u göze çarpmaktad�r. T�KA okul, hastane, klinik ve kütüphane gibi e�itim ve sa�l�k birimleri in�a etmekte ve bu birimleri ilgili ekipman ve makinelerle donatarak partner ülkelerin vatanda�lar�na sosyal hizmet sunma imkanlar�n� geli�tirmektedir. Yol, köprü ve su �ebekesi gibi altyap� in�aatlar� da vatanda�lar�n hizmet alma kapasitelerine dikkate de�er katk�da bulunmaktad�r.

Öte yandan, partner ülke uzmanlar�n�n Türk uzmanlarca e�itilmesini içeren uzman e�itimleri ve benzer kapasite art�r�m e�itim programlar� sayesinde partner ülke bürokrasileri daha verimli ve daha birikimli hale gelmekte, böylece bir yandan daha geni� kesimler devlet hizmetlerine eri�ebilmekte, di�er yandan da vatanda�lara sunulan hizmetlerin genel kalite seviyesi yükselmektedir.

T�KA’n�n özel önem verdi�i restorasyon projeleri, partner ülkelerin tarihî miraslar�n�n korunmas� yoluyla turizm sektörüne katk�da bulunmaktad�r. Ayr�ca, restorasyon projeleri Türkiye’nin tarihî ve kültürel ba�lara sahip oldu�u partner ülkelerle ili�kilerinin geli�mesine de destek olmaktad�r.

T�KA’n�n faaliyetleri Türk D�� Politikas�’n�n bir fonksiyonudur. Bu nedenle, Türkiye’nin d�� politikadaki tercihleri ve de�i�en öncelikleri T�KA’n�n faaliyetlerine yön vermektedir. Dolay�s�yla, kuruldu�u y�llarda Orta Asya, Kafkasya ve Balkanlarda faaliyetlerini yo�unla�t�ran T�KA, Türkiye’nin geli�en d�� politikas�na uygun olarak faaliyetlerini bugün 100’ü a�k�n ülkede sürdürmektedir. Eski Sovyet co�rafyas�nda kurulan T�KA ofisleri ile kalk�nma i�birli�i alan�na giren Türkiye, bugün 35 ülkede 37 ofisle varl���n� devam ettirmektedir.

2005 y�l�nda Afrika Aç�l�m� ile ba�layan sürece paralel olarak T�KA da h�zl� ama emin bir biçimde Afrika’da varl�k göstermeye ba�lam��t�r. Halen 9 Afrika ülkesinde ofisi bulunan T�KA, Somali’de aktif rol alan tek kalk�nma kurulu�u olarak bu ülkenin iç sava� sonras� yeniden yap�lanmas�nda son derece hassas ve önemli bir rol üstlenmektedir.

Mogadi�u Havaalan�’n�n uluslararas� uçu�lara aç�labilmesi ve insani yard�mlar�n güvenli �ekilde ihtiyaç sahiplerine ula�t�r�labilmesi amac�yla havaalan�n�n 10 km’lik beton duvar ve çitle çevrilmesi ve havaalan�na çe�itli ekipman ba���lanmas�, çok say�da devlet kurulu�unun hizmet binalar�n�n in�a edilmesi, say�lar� yüzbinleri a�an Somalili mültecilere sa�l�k ve e�itim hizmetlerinin sa�lanmas� ve bar�nma imkan� sa�lad��� 600.000 s���nmac� ile dünyan�n en büyük mülteci kamp� olan Dadaab Kamp�’na g�da da��t�m� yap�lmas� gibi kilit önem arz eden çok say�da proje gerçekle�tiren T�KA, uluslararas� kalk�nma aktörleri aras�nda kendine müstesna bir yer edinmi� durumdad�r.

Di�er yandan, T�KA’n�n son y�llarda Türk Dünyas�’ndan Afrika ve Orta Do�u’ya kayan vurgusunu bir ilgi kaymas� ya da vazgeçme politikas� olarak görmek do�ru de�ildir. Öncelikle, Türk Dünyas�’n�n ba��ms�zl���n�n üzerinden 20 y�l� a�k�n bir süre geçmi� ve art�k bu ülkeler “geçi� ekonomisi” etiketinden kurtulmu� ve büyük oranda devlet mekanizmalar�n� uluslararas� çevreye uyumlu hale getirmi�lerdir. Dolay�s�yla, Türk Dünyas�’nda devlet mekanizmas�n�n kurulmas� ya da uyumlu hale getirilmesi süreci sona ermi�; yerini mevcut kapasitenin art�r�m� sürecine b�rakm��t�r. Bu nedenle T�KA bölgede uzman e�itimi ve benzer kapasite geli�tirme programlar�na a��rl�k vermektedir. Ayr�ca, T�KA halen K�rg�zistan gibi zaman zaman de�i�ik nedenlerle acil insani yard�ma ve altyap� yat�r�mlar�na ihtiyaç duyan Türk Cumhuriyetlerinde oldukça yo�un bir çal��ma temposuna sahiptir.

T�KA geçti�imiz y�l da çok say�da proje ile Türk Dünyas�’nda etkinli�ini sürdürmü�tür. Çok k�saca her bir ülkede gerçekle�tirilen baz� projelerden bahsetmek gerekirse;

Azerbaycan’da ar�c�l���n geli�tirilmesine ve yayg�nla�t�r�lmas�na yönelik haz�rlanan ve Azerbaycan Ar�c�lar Birli�i i�birli�inde sürdürülen “K�rsal Kalk�nma Programlar� Kapsam�nda Azerbaycan’da Ar�c�l���n Geli�tirilmesi-Güney ve Güneybat� Bölgeleri” konulu proje çerçevesinde, göçmen ve mülteci ki�ilerin geçici olarak iskan ettikleri ülkenin Güney ve Güneybat� Bölgelerinde toplam 100 aileye yönelik ar�c�l�k i�letmelerinin kurulmas� amac�yla malzeme, ekipman ve ilaç deste�i sa�lan�lm�� ve proje kapsam�nda 115 ki�iye ar�c�l�k e�itimi verilmi�tir.

K�rg�zistan’da Bi�kek ve O� �ehirlerinde bulunan Onkoloji merkezlerine birer adet Dijital Mamografi Görüntüleme Sistemi ve birer Üst Düzey Renkli Doppler Ultrasonografi Cihaz� hibe edilmi�tir.

Kazakistan’da Almat�’da bulunan Yabanc� Diller ve Mesleki Kariyer Üniversitesi’nin yurt in�aat� gerçekle�tirilmi� olup, bu projenin yakla��k maliyeti 2.3 milyon ABD Dolar�d�r. Ayr�ca, Nazarbayev ve Türk Dünyas� Belgeseli Projesi çerçevesinde Cumhurba�kanl��� Teleradyokompleks ile “Nazarbayev ve Türk Dünyas�” konulu belgesel haz�rlanmas� hususunda anla�ma imzalanm��t�r. Belgeselin y�l�n ikinci yar�s�nda tamamlanmas� öngörülmektedir.

Bahse konu belgesel; Türkçe, Kazakça ve Rusça dillerinde, 30 dakika süreli olacak, Cumhurba�kan� Nazarbayev’in Türklük ve Türk Dünyas� üzerine görü� ve aç�klamalar�na yer verilecek, di�er Türk Devlet Ba�kanlar� ile röportaj yap�larak her iki ülkenin devlet kanallar�nda yay�mlanacakt�r. Söz konusu projenin hayata geçirilmesi ile “Türk Dünyas�” mefhumunun yayg�nla�mas� ve iki ülke ili�kilerinin geli�mesi aç�s�ndan fayda sa�lanacakt�r.

Türkmenistan’da sürdürülen uzun soluklu projelerden Turizmin Geli�tirilmesi Projesi kapsam�nda Türkmen turizm yetkililerine, uzmanlar�na ve çal��anlar�na ülkemizde uygulamal� ve teorik e�itim programlar� düzenlenmi�tir.

Özbekistan’da bulunan Kemik �li�i Nakil Merkezi’ne Kan I��nlama Cihaz� Al�m�, T�bbi Donan�m Malzemeleri Al�m�, T�bbi Sarf Malzemeleri ve �laç Al�m�  yap�lm�� ve Kemik �li�i Nakil Merkezi’nde görevli personele ülkemizde uzmanl�k e�itimi verilmi�tir.

Ayr�ca Türk Cumhuriyetlerinin d���nda K�r�m’da da ofisi arac�l���yla faaliyetlerini yürüten T�KA, bu bölgede bulunan çe�itli okullar�n donan�m, tamirat ve tadilat ihtiyaçlar�n� kar��lam��t�r.

Kaynak: http://www.ayu.edu.tr/static/kitaplar/turk_topluluk_almanak.pdf