Mu�can (B�y�k Turan �airi-Kazakistanl�)

Kazak Türklerinin Türklük ve Turan ate�iyle yanan, Sovyet i�galindeki Türkistan'�n ba��ms�zl��� için mücadele veren ve Turanc� oldu�u için 45 ya��nda kur�una dizilerek �ehit edilen büyük �airi Ma�can: Kazak edebiyat�n�n ulular�ndan. Büyük fikir ve dava adam�. Hürriyet a����, co�kulu �air. 1893’de Kuzey Kazakistan’da do�du.


Babas� Beken Bey (Ceken Bey) Ma�can’�n okumas�na gerek görmez. Zira o�lunun köy mollas� olmas�n� istemektedir. Ancak Ma�can babas�n� dinlemez, henüz 12 ya��ndayken Çala Kazak Medresesi’ne devam eder. Bu medresede Arapça, Farsça ve Ça�atay Türkçesini ö�renir. Yine ayn� y�l Ufa’da bulunan Galiya Medresesi’ne ba�vurur. Bu medresede de Rus Dili ve Edebiyat� e�itimini al�r. 1913 y�l�nda Kazan’da �olpan ad�yla ilk �iir kitab�n� yay�nlar. Kitab�n yay�nlanmas�yla birlikte, Ma�can Kazak ve Tatar milliyetçisi gençler aras�nda bir sembol isim haline gelir. 1923-1926 y�llar� aras�nda Moskova’daki Edebiyat Enstitüsü’ne devam eder. Enstitünün hocalar�ndan V. Briusov, Ma�can’� “Kazaklar�n Pu�kin’i” olarak adland�r�r.

Ma�can Cumabayev, Sovyet ihtilalinin gerçekle�ti�i 1917 y�l� içinde Mir Cak�p Dulato�lu, Ahmet Baytursuno�lu, Alihan Bükeyhano�lu, Seken Seyfullin, Muhammedcan Seydalin, Esfendiyar Köpeyo�lu, Sultan Mahmut Torayg�ro�lu gibi fikir adam� yazarlarla tan���r ve Ala� Orda hareketinin siyasal geli�imine destek verir. Yap�lan Ala� kurultay� sonunda Ala� Orda Hükümeti kurulur, Kazakistan’�n ba��ms�zl��� ilan edilir (13 Aral�k 1917). Ala� Orda Hareketi, Kazaklar�n tarihe geçmi� me�hur ba��ms�zl�k hareketidir.

“Ne korsem de Ala� üçin korgenim / Magan atak ult�m u��n olgenim
– Ne görsem de Ala� için görürüm / Bana arma�and�r yüce halk�m için ölürüm” m�sralar�, Ma�can’�n kaleminden o y�llarda ç�km��t�r.

Ma�can, 1922 y�l�nda de�erli yazar Hazer Törekulo�lu’nun davetiyle Ta�kent’e gider. Orada �olpan, Sana ve Akjol gazetelerinde �iirlerini yay�nlar. ��te bu s�rada me�hur Kazak ayd�n ve yazar� Avezov ile tan���r. Yazd��� �iirlerinde Kazak halk�n�n Sovyetle�mesine kar�� ç�kmakta, Kazak halk�na ata yurduna ve ba��ms�zl���na sahip ç�kmas�n� ö�ütlemektedir. Stalin’in yönetime gelmesiyle birlikte Ala� Ordac�lar bask� alt�na al�nmaya ba�lan�r. Ma�can’�n yak�n çevresi, ya tehditlerle ya da menfaat kar��l���nda Ma�can’� terk etmeye ba�lar. Ma�can her geçen gün yaln�zla�maktad�r. Kitaplar� bas�lmaz, �iirleri yay�nlanmaz. Ailesini geçindirecek maddi imkan� kalmaz. Ma�can’a selam veren dostu kalmam��t�r çevresinde. O art�k, yaln�z bir adamd�r. ��te bu y�llarda yazd��� ve yüre�iyle dertle�ti�i m�sralar� kaleme al�r. “Ey yüre�im benim ne suçum var, bu halk� sen sev dedin ben de sevdim” m�sralar�nda içine dü�tü�ü yaln�zl���, terk edilmi�li�i ve sahipsizli�i ifade eder. �iirleri yasaklan�r. Bu yasak 1988 y�l�na kadar devam eder.

Moskova’da 1925 y�l�nda kurdu�u Alka adl� edebiyat derne�inin kar�� devrimci faaliyetler yapt��� iddias�yla, Ma�can tutuklan�r ve idama mahkum edilir. Ancak, cezas� 10 y�l sürgün cezas�na çevrilir. 1930’da ba�layan sürgün y�llar�n� çal��ma kamplar�nda geçirir. Rus yazar� Gorki’nin yard�mlar�yla 1936 y�l�nda hapishaneden ç�kar. Almat�’ya döndükten sonra Muhtar Avezov’un tutuklanmas�na yard�mc� olacak bilgiler vermesi istenilir. Ma�can böyle bir alçakl��� yapacak insan de�ildir. Ve “Japon Casusu” suçlamas�yla, 1937 y�l�n�n Aral�k ay�nda yeniden tutuklan�r. Ama Ma�can sorgulama s�ras�nda maruz kald��� i�kencelere dayanamaz... Suçlamay� kabullenir. 19 Mart 1938’de kur�una dizilerek öldürülür. Sovyet i�gali alt�nda bulunan Türk yurtlar�ndaki ayd�nlardan biri daha böylece susturulmu�tur.

Ma�can, milli istiklal ve milli istikbal â����d�r. Onun milleti Türk, yurdu Türkistan’d�r. Boycu, soycu de�ildir. Turanc�d�r. Onun Turanc�l���nda, Türkistan olarak bilinen Türk yurtlar�nda Türk topluluklar�n�n ba��ms�z ya�amas� vard�r. Türk boylar�n�n eski günlerde, Altay Da�lar�n�n eteklerinde ya�ad��� günlerde oldu�u gibi, yeniden alt�n günlerini ya�amas�n�n hayaliyle k�vranmaktad�r. Bizim, Anadolu’da yedi düvele kar�� vuru�tu�umuz günlerde kaleme ald��� “Al�staki Bav�r�ma” (Uzaktaki Karde�ime) adl� �iirinde bu tarih bilinicini ve özlemini ortaya koymu�tur. �air bu �iirinde Altay Da�lar�n�n çevresinde Türk Milleti’nin ya�ad��� alt�n günleri yâd ettikten sonra, Anadolu Türklü�üne �u m�sralarla seslenir:



Bav�r�m, sen o jakta, ben bu jakta /Karde�im, sen o yanda, ben bu yanda
Kayg�dan kan jutam�z. Bizdin atka /Kederden kan yutuyoruz. Bizim ad�m�za
Lay�k pa kul bop turuv? Kel ketelik /Yara��r m� kul olup durmak. Gel gidelim
Altayga, ata m�ras alt�n takka /Altay’a, ata miras� alt�n tahta


Ve...

Korgas�n jas jurekke og� batt� /Kur�unlar genç yüre�ime sapland�
Kunesiz taza kan�m suday akt� /Günahs�z taze kan�m su gibi akt�
Kans�rap elim kurup, esten tand�m /Kans�z kald�m, kurudum, bay�ld�m
Karang� abakt�ga berik japt� /Karanl�k, hapse s�k�ca kapatt�

M�sralar�yla da Kazak halk�n�n çekti�i s�k�nt�lar�, eziyetleri ve kendi halini ifade eder.

Ma�can, Büyük devlet adam� Nur Sultan Nazarbayo�lu’nun talimat�yla, 100. do�um y�l�nda, 1993’de, Kazak Devleti taraf�ndan özel bir anma program� ile an�ld�. Kuzey Kazakistan’da bulunan Petropavl �ehrindeki üniversiteye Ma�can ad� verildi. Kazakistan’da bir çok okul ve cadde �imdi onun ad� ile an�l�yor. Her y�l Ma�can ad�na edebiyat ödülleri verilmeye ba�land�. 1938’de “Milletini Sevmek” suçundan ötürü katledilen Ma�can, �imdi, u�runa hayat�n� feda etti�i Kazak halk�n�n gönlünde ya��yor. O, fikirleri, ülküleri, eserleri ve heyecan�yla Türk Dünyas�’n�n ulular�ndan biri olarak ya�amaya devam edecektir. Yatt���n yer nur olsun Ma�can...


suhbat.com

  #2

Kazakistan'�n Büyük �airi Ma�can Cumabayev

Çanakkale'de yedi düvele kar�� sava�an Türk askerine yazd��� ünlü �iirin Türkiye Türkçesine çevirisi:



UZAKTAK� KARDE��ME



Uzakta a��r azap çeken karde�im!
Kurumu� lale gibi çöken karde�im!
Etraf�n� sarm�� dü�man ortas�nda
Göl k�l�p göz ya��n� döken karde�im!

Önünü a��r kayg� örtmü� karde�im!
Ömrünce yaddan cefa görmü� karde�im!
Hor bakan, yüre�i ta�, kötü dü�man
Diri diri derini soymu� karde�im!...

Ey pirim! De�il miydi Alt�n ALTAY
Anam�z bizim? Bizlerse birer tay,
Ba�r�nda, yürümedik mi serazat?
Yüzümüz de�il miydi ���k saçan ay?

Alaca alt�n a��k at��mad�k m�?
Tepi�ip bir dö�ekte yat��mad�k m�?
Anam�z olan ALTAY'�n ak sütünden
Beraber emip beraber tat��mad�k m�?

Akmad� m� bizim için dupduru bulak,
�ar�lday�p �ar�l �ar�l da�dan inerek?
Haz�rd� uçan ku�, kopan yel gibi
Dilesek bir bir atlar, t�pk� burak!

ALTAY'�n alt�n günü nazlanarak
Gelende, sen pars gibi bir er olarak,
Akdeniz, Karadeniz ötelerine,
Karde�im, gittin beni b�rakarak!...

Ben kald�m yavru balaban, kanat açamam,
Uçam diye davramsam bir türlü uçamam,
Yön bulduran, yol gösteren can kalmad�;
Yavuz dü�man koyar m� �imdi beni vurmadan?

Kur�unlar genç yüre�ime sapland�,
Günahs�z taze kan�m su gibi akt�;
Kans�z kal�p, kuruyup bay�ld�m,
Karanl�k mahbese s�k�ca kapatt�.

Görmüyorum art�k gece gezdi�imiz k�r�,ovay�,
Gündüz güne�i, gece gümü� nurlu ay�;
Nazl� nazl� ipek kundaklara sarmalay�p
Bizi büyüten alt�n ANAM ALTAY'�

Ey pirim! Ayr�ld�k m� ulu bütünden?
Da��lmay�p y�lmayan ya�an oklardan
Türk'ün pars gibi yüre�i varken
Gerçekten korkak kul mu olduk sinip dü�mandan?

Kudretli olmak isteyen Türk'ün can�
Gerçekten bitap dü�üp kalmad� m� hali?
Yürekteki ate� söndü mü, kurudu mu
DAMARINDA KAYNAYAN ATALAR KANI?

Karde�im!Sen o yanda,ben bu yanda,
Kayg�dan kan yutuyoruz, bizim ad�m�za
Lay�k m� kul olup durmak, gel gidelim
ALTAY'A ATADAN M�RAS ALTIN TAHTA.







Ve Ma�can'�n Turan ülküsü için yazd��� Türkistan �iiri:

TÜRK�STAN



Türkistan iki dünya e�i�idir;
Türkistan Er Türk’ün be�i�idir.
Görkemli Türkistan da do�mak
Tanr�’n�n Türk’e verdi�i nasibidir.

Tarihte Türkistan’a Turan denildi
Turan da Er Türk’üm do�up büyüdü
Turan’�n kaderi çok dalgal�d�r
Ba��ndan çok ilginç günler geçdi.

Turan’�n tarihi var ate� yeli gibi
Parlay�p göklere ç�kar yang�nlarla
Turan’�n yeri gibi suyu da ba�ka
Denizlerce derin dü�ünceler verir.

Turan’�n uçsuz bucaks�z bozk�r� nas�l?
Deniz gibi k�y�s�z gölü nas�l?
Turan’�n derya ad�n� al�r �rmaklar,
Ta�t��� zaman k�r basan seli nas�l?

Turan’�n da�lar� var gökleri a�an
Sonsuz ba��n� al ak saçla basan
Ba�r�nda nazl� akan bulak oynar
Da�da akan salk�m sulardan olu�an.

Çöller var yelle esmez sapsar� kum
Mezar gibi hiçbir ses yok sonsuz t�pt�n
Olur mu can, hayvan s�n�rs�z çölde
Kumlarda perilerle cinler oynar.

Turan deniz denilir gölleri var
Dalgalanan uçsuz bucaks�z denizdir Aral�k
Bir yandan kutalm�� Is�k Gölün
Ba�r�nda dünyaya geldi gök yeleli Türk.

Eskiden Ok�s, Yaksart Ceyhun Seyhun
Türkler bu ikisine derya derler
Bu iki kutlu suyun k�y�s�nda
Son atalar�n�n mezar�n� bulursun.

Turan’�n Tiyan�an gibi da�� nas�l?
Da�lar Tiyan�an’a denk olamaz
Sen esir Er Türkleri dü�ünürsün
Gökleri a�an Han Tanr�’ya baka baka.

Balkas� ba�r�na alan Tarba�atay
Heybetli yer göbe�i Pam�r, Alay
Kaz�kurt kutalm�� da� olmasa
Tufanda Nuh Gemisi durur, nas�l?

Turan’�n yeri ba�ka halk� ba�ka
Ba��ndan geçen f�rt�nal� günü ba�ka
Turan’� birlik içinde yöneten
Geçmi�te destan adam Alper Tunga.

Ezelden s�radan bir yer de�ildir O,
Bilirsin tarihi açsa Turan’�n yerini
Kutalm�� Turan’a heveslenenler
Geçmi�te Keyhüsrev ile Zülkarneyn.

Turan’a yer yüzünde yer yeter mi?
Türk’e insano�lunda er yeter mi?
Geni� ak�l, ate�li çaba, aç�k hayal
Turan’�n erlerine er yeter mi?

Do�mad� insanlarda Cengiz gibi er
Bilgili, derin dü�ünceli ve çelik ci�erli
Cengiz gibi aslan�n sadece ad�
Adam�n yüre�ine cüret verir.

Cengizden Ça�atay, Ökkay, Çoci, Töle...
Ataya benzemi�ler hepsi bozkurt
Cengiz’in ordular�nda iki gözü
Pars Sup�tay ile kök yeleli Cebe.

Turan’�n beyleri var Toragay gibi
O beyden Temir do�du ate�le oynar
Ate� saç�p yer yüzüne Aksak Temir
Y�ld�r�m gibi yeryüzüne parlay�p ç�kt�.

Turan’� bo�una ö�müyorum.
Turan’� onlars�zda yabanc�lar bilir
Evde oturup gökberk ile s�rla�an
Keskin zekal� Ulug Bey’e kim yeti�ir.

Türk’ün muz�kas�n� kim küçülttü?
Farabi dokuz telli tamburas�n�
Çald���nda doksan dokuz türlendirip
Kim dinleyip, duygulan�p a�lamam��?

Turan da Türk ate� gibi oynam��
Türk’ten ba�ka kim ate� olup do�mu�?
Türkler ata miras�n� payla�anda
Kazaklara baba evi kalmam�� m�?

Arslan gibi halka vatan olan Turan
Turan da Kaza��m da hanl�k kuran
Kaza��n kolay yollu Kas�m Han�
Turan’�n çok yerini yönetmi�tir.

Adil Han az bulunur Nazar gibi
Ala�’a Esim Han’�n kanunlar� haz�r
Tevke gibi bilgin Han toplam��t�r
Köl Töbe’nin ba��na kurultay�n

Bu Turan ezelden Ala� yeridir
Turans�z gün göremez Ala�
Turan’�n topra��nda dinçlik al�r
Ala�’�n Arslan� Ab�lay Han.

Turan’�n sar� arkas�na ayr� deme
Turan alt� Ala�’a gebe olmu�tur
Turan’�n topra��n kucaklay�p yatar
Geçmi� kahraman� kök yeleli Kene

Çok özlese kim aramaz do�du�u yeri
Tulpar da özlemez mi do�du�u yeri?
Arkan�n en sayg�l� kal�n Ala�
Turan da bile bilsen senin yerin.

K�ra�� Tiyan�an ile Pamir Alay
Gözlüyor çokta seni baka baka
Kene ile Ab�lay’�n yolunu sürmeden
Yabanda yay�lman�n anlam� ne?

Eskiden Ok�s, Yaksart, Ceyhun, Seyhun
Türkler bu ikisine derya derler
Kutalm�� bu iki su yakas�nda
Olmaz m� gitsen izleyip ata meza

suhbat.com