�talyan T�rkolog Luigi Bonelli ve Osmanl� T�rk�esi Gramerinin Esaslar�

�TALYAN TÜRKOLOG LU�G� BONELL� VE OSMANLI TÜRKÇES� GRAMER�N�N ESASLARI

Asukköklü’nün Notlar�

           �talyan Türkolog Luigi Bonelli ve “Osmanl� Türkçesi Gramerinin Esaslar�” adl� eseri Prof. Dr. Fethi GED�KL� Bu yaz�da önce, �talyan Türkolog Luigi Bonelli ve onun haz�rlad��� Osmanl� Türkçesi Gramerinin Esaslar� kitab�ndan söz edece�im. Ard�ndan kitab�n “Giri�” k�sm�n�n çevirisiyle birlikte “içindekiler”ini verece�im. Napoli Do�u Ara�t�rmalar� Enstitüsü Türk Dili profesörü Dr. Luigi Bonelli’nin sözünü etti�im kitab�, Milano’da, 1899 y�l�nda (Ulrico Hoepli Editore-Libraio Della Real Casa) bas�lm��t�r. Kitap cep boy ve 199 sayfad�r. Ekinde 64 sayfal�k yay�nevinin bast��� kitaplar�n listesini sunan bir ek vard�r. Eserin eb’ad� 15,2 cm+10 cm.dir. �çinde katlanm�� çe�itli tablolar� içeren 5 ayr� levha vard�r. Eserin sonunda “Okuma Parçalar�” k�sm�nda “Kar� koca” (s. 161-162); �. Kunos, Oszmán-török népköltési gyűjtemény (Osmanl�-Türk Halk Edebiyat� Derlemesi), Budape�te, 1887, c. I, s. 23-25’ten al�nan “Ol zamanda bir padi�ah varm�� bunun dünyada hiç çocu�u gelmemi�.” cümlesiyle ba�layan bir masal (s. 162-167) ve 8 Ekim 1897 tarihli �kdam gazetesinden “Akd-i Sulh” (s. 168-170) adl� bir yaz� verilmi�tir. Prof. Dr. Luigi Bonelli hakk�nda wikipedia bilgisini nakledelim: “Luigi Bonelli 1865’te Brescia’da do�mu�, 1947’de Napoli’de ölmü�tür. �talyan do�ubilimci; dilbilimci, �slam ara�t�rmac�s� ve Türkologtur. 1887'de Milano Üniversitesini bitirmi�tir. Napoli Do�ubilim Yüksek Enstitüsünde Türkçe ve Farsça profesörlü�ünde bulundu, Malt�z dili üzerine çal��t�. Roma'da Casanatense Kütüphanesindeki Arapça, Farsça ve Türkçe elyazmalar�n katalogunu haz�rlad� (1892). Osmanl� Türkçesinin dilbilgisi üzerine Grammatica Turca Osmanli adl� eserini (1890/1899?) bast�rd�. La moderna letteratura ottomana (Modern Osmanl� Edebiyat�) adl� incelemesi 1903'te yay�mland�. Türkçe ö�renenler için Primo corso di esercizi turchi (1905; Türkçe Al��t�rmaya Giri�), Il Turco parlato (1919; Konu�ulan Türkçe; S. Iasigian ile birlikte) gibi k�lavuz kitaplar ve Lessico Turco-Italiano'yu (1939; Türkçe-�talyanca Sözlük) haz�rlad�. Atasözleri, Trabzon a�z� ve Seydi Ali Reis'in co�rafya yap�t� Muhit'in üzerine ara�t�rmalar� bulunan Bonelli, Kur'an'� da �talyancaya çevirmi�tir (1929).” Di�er baz� eserleri de yine wikipedia’ya göre �unlard�r: • Locuzioni proverbiali del turco volgare (Türk Halk Dilinde Atasözleri, "Keleti Szemle" dergisi, c. 1, 1900) • Voci del dialetto di Trebisonda (Trabzon A�z�ndan Kelimeler, "Keleti Szemle" dergisi, c. 3, 1902) • Appunti grammaticali e lessicali di turco volgare (Türk Konu�ma Dilinin Grameri ve Kelime Hazinesi Hakk�nda Notlar, "Actes du XII Congrès des Orientalistes", 1902) Burada söz konusu edece�imiz eserin tam ad� �öyledir: Elementi Grammatica Turca Osmanli con paradigmi, crestomazia e glossario (1899; Osmanl� Türkçesinin Gramerinin Esaslar�. Fiil kipleri, okuma parçalar� ve lügatçe ile) Bu eserin bas�l�� tarihini wikipedia 1890 olarak veriyor, ancak elimizdeki kitapta hangi bask� oldu�unu belirtmeden (ilk bask� gibi?) 1899 y�l� gösterilmi�tir. Ktab�n “Giri�”i (s. VII-VIII) ile “�çindekiler”i, �Ü Hukuk Fakültesi, �dare Hukuku ara�t�rma görevlisi Eren Kalanyuva’n�n çevirisiyle a�a��dad�r. Ricam üzerine çeviriyi gerçekle�tiren genç meslekta��ma �ükran borçluyum: “G�R�� Osmanl� Türkçesi, Türk-Tatar dillerinden olu�an gruba dâhil olup Avrupa’da Macarca ve Fince ile temsil edilen Ural-Altay dil ailesinin bir parças�n� olu�turmaktad�r. En geni� manas�yla Türklerin ikametgâh�, Sibirya’dan (Yakutistan) Orta Asya’ya (K�rg�zlar, Özbekler, Türkmenler); Rusya’dan (Çuva�istan, Ba�kurdistan, sözde Tatarlar) �ran’a (�ran Türkleri, Azerbaycanl�lar) ve Anadolu’dan Balkanlara kadar (Osmanl�lar) uzanmaktad�r. Bu halklar taraf�ndan kullan�lan birbirinden farkl� çok say�da lehçe aras�nda, modern filolojinin (dilbilim) günden güne daha fazla ilgi gösterdi�i Osmanl�ca üzerine yap�lan ara�t�rmalar, tarihi ve pratik nedenlerle hiç �üphesiz en ba�ta gelmektedir. Halihaz�rda Osmanl�ca, yaz�l� ve sözlü olarak karma bir dil �eklinde kar��m�za ç�kmaktad�r: Asl�nda Osmanl�lara din ve medeniyetin geli�i, Araplar ve �ranl�lar arac�l���yla oldu�undan; dilin özü de Arapça ve Farsçan�n kar���m�ndan meydana gelmi�tir. �unu da aç�kça söylemek gerekir ki, bahsi geçen son iki dilin (Arapça-Farsça) ta�ra dilindeki (kaba Türkçe) etkisi oldukça s�n�rl� iken, e�itimli s�n�f�n (classecolta) kulland��� dilde oldukça etkisi [daha çok] göze çarpmakta ve a�dal� �iir tarz� ile belâgatte (fasih Türkçe) daha bask�n bir �ekilde gözlemlenmektedir. Bu esaslar, sadece sözcüklerin mahiyetiyle ilgili olmay�p, ayn� zamanda gramer aç�s�ndan da, yaz�m kurallar�nda, morfolojik (�ekil bilgisiyle ilgili) olarak Türkçe, Arapça ve Farsçadan al�nan sözdiziminde etkisini göstermekte; ancak Türkler bak�m�ndan genel esaslar yeterli olmaktad�r.” Ayr� bir “�çindekiler” cetveline sahip olmayan kitab�n ihtiva etti�i ba�l�klar� bir cetvel haline Eren Kalanyuva getirerek tercüme etmi�tir. Buna göre eserin bölümleri ve alt bölümleri �öyledir: “Birinci Bölüm �mlâ ve yaz�m kurallar� (Alfabe) �kinci Bölüm Morfoloji (�ekil bilgisi)– Kelime Biçimlerinin Yap�s� I. �sim A.1. Türkçe isim A.2. Farsça isim A.3. Arapça isim B.1. Türkçe s�fat B.2. Farsça S�fat B.3. Arapça S�fat C. Say�lar D. Zamir II. Fiil A. Mastar Konusu B. Fiil çekimi C. Farsça ve Arapçada Fiil III. Parçalar (Edat, Zarf, Ba�laç, Ünlem) Üçüncü Bölüm Sözdizimleri �sim Zamir Fiil Edat Edat Toplulu�u �talya D��i�leri Bakanl���’n�n Roma’da Bulunan Osmanl� Büyükelçili�i’ne Gönderdi�i bir Notun Türkçe ve Frans�zca Metni Okuma Parçalar�.” Sonuç yerine, Luigi Bonelli’nin “Giri�” yaz�s�nda bugün onlarca “dil”e bölünmü� Türkçeyi, bütün ve tek bir dil olarak gördü�üne dikkatinizi çekmek isterim.