Urum�i�de Temmuz Ate�i....!!!!

Asukköklü’nün Notlar�

Urumçi’de Temmuz Ate�i

7 Temmuz 2009 Sal� günü ajanslara gün ortas� dü�en bir haberde Do�u Türkistan’�n merkezi Urumçi’de soka�a ç�kma yasa�� ilan edildi�i bildiriliyordu. �lk bilgilere göre, Urumçi hadiseleri geçen ay (Haziran), Çin'in güneyindeki Guandong eyaletindeki bir oyuncak fabrikas�nda ç�kan kavga s�ras�nda, iki Uygur i�çinin Han Çinlilerince öldürülmesi üzerine patlak vermi�ti. Birkaç gün devam eden Urumçi olaylar�nda ço�u Uygur olan 200’e yak�n insan öldü.

Olay�n dünya bas�n�na intikal etmesinden bir gün sonra (8 Temmuz 2009 Çar�amba) Türkiye Cumhuriyeti D��i�leri Bakan� Prof. Dr. Ahmet Davuto�lu toplant� halinde bulunduklar� Körfez ��birli�i Konseyi d��i�leri bakanlar� ile geli�melerden duyulan kayg�y� payla�t�klar�n� belirterek �unlar� söyledi:

"Uygurlar bizim kaderleriyle yak�ndan ilgilendi�imiz akraba topluluklar�m�zdand�r. Ayr�ca ortada bütün dünyan�n ilgilenmesi gereken insani bir durum söz konusudur. Türkiye'nin buna ilgisiz kalmas� söz konusu de�ildir. Bizim için Çin ile kurdu�umuz yak�n dostluk ili�kisi büyük önem ta��maktad�r. Uygurlar�n bu dostluk ili�kisi için bir köprü te�kil etti�ine inan�yoruz. Bu bak�mdan bölgede sükunetin bir an önce sa�lanmas� ve bu insani duruma müdahale edilmesi için sadece muhataplar�m�z nezdinde de�il, uluslararas� kurumlar nezdinde de temaslarda bulunuyoruz."

Davuto�lu, bu kapsamda Birle�mi� Milletler �nsan Haklar� Yüksek Komiserli�i ve Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi Siyasi Komitesiyle temaslar�n gerçekle�tirildi�ini aktararak, Çin D��i�leri Bakan� ba�ta olmak üzere ABD, �sveç, Fransa gibi ilgili di�er ülkelerle telefon temaslar�yla konunun Türkiye aç�s�ndan ta��d��� hassasiyeti her defas�nda gündeme getirmeye devam edeceklerini söyledi. Bakan Davuto�lu, bas�na yans�yan görüntülerle ilgili olarak, sorumlular�n bir an önce tespit edilmesinin önemine i�aret ederek, �unlar� kaydetti: "Bu görüntüleri kamu vicdan�n�n ve Türkiye'nin kabul etmesi mümkün de�ildir. Dostlu�una önem verdi�imiz Çin Halk Cumhuriyeti'nin ve aram�zdaki dostluk köprüsü oldu�una inand���m�z Uygurlar�n kaderiyle ilgili olarak, bize de söyledikleri �ekilde �effaf bir tutum sergileyerek en k�sa zamanda bölgede sükunetin sa�lanmas� için hem kamu düzenini sa�lamak hem de oradaki sivil insani durumun düzeltilmesi konusunda gerekli tedbirleri almak konusunda ad�mlar atacaklar�n� bekliyoruz." (Star Gazetesi)

*

        Urumçi olay� beni çocuklu�uma götürdü: On be� ya��nda, Trabzon’un Akçabaat ilçesine ba�l� Metinkale Ortaokuluna giderken yolda buldu�um “Bizim Anadolu” gazetesindeki bir ilan üzerine “Do�u Türkistan �nsanl�ktan Yard�m �stiyor” (Ota� Matbaas�, [�stanbul] 1974, 215 s) kitab�n� istemi�, bir müddet sonra adresime onunla birlikte “Do�u Türkistan Davas�” (Ota� Yay�nlar�, �stanbul 1975, 320 s.) adl� ba�ka bir kitap daha gelmi�ti. Kitaplar�n yazar� da göndereni de Do�u Türkistan Hukümeti sab�k genel sekreteri �sa Yusuf Alptekin (d. 1901 - ö. 1995) idi!

        Kitaplara s�n�fta heyecanla bakarken okulumuza yeni tayin edilmi� “solcu” matematik ö�retmenimiz �. Hurmac�, bunlar� görmü� ve kimin olduklar�n� sormu�tu. Benim oldu�unu ö�rendikten sonra, bunlar�n zararlar� üzerine s�n�fa bir söylev çekmi�ti. Sonra gidip �darede olay� anlatm��, okul müdürü de bizi uyarm��t�. Sonradan ö�rendi�ime göre baz� arkada�lara benim için “onunla gezmeyin, o zehirlidir, sizi zehirler” diye tenbihte bulunmay� da ihmal etmemi�lerdi. Bir gün �u veya bu sebeple okula gitmesem “Domuz, Türkistan’a m� gitti?” diye alayl� göndermelerde bulunurdu g�yab�mda hocalar�m!

        Bunu �sa Yusuf Alptekin’in davas�n� hangi ortamda ne güçlükler içinde anlatmak zorunda kald���n� belirtmek ve iyi niyetli, vatansever ö�retmenlerimizin meseleden ne kadar bihaber olduklar�n� göstermek için anlat�yorum. Do�u Türkistan Türklerinin akrabalar�n�n okumu�lar�, karde�lerinin varl��� ve sorunu hakk�nda bu kadar bigane ise “insanl�ktan” nas�l yard�m umabilirlerdi?

        ��te �sa Yusuf Alptekin’in y�llarca Türkiye’ye ve dünyaya tan�tmaya çal��t��� Do�u Türkistan’da (“Sincan=Yeni Toprak!”da), 5 Temmuz 2009 günü Uygurlar bir kere daha büyük bir ac�ya bo�uldular. Türkiye, bu sefer hükümeti, yaz�l� ve görsel bas�n� ve halk�yla Uygur karde�lerinin ac�lar�na ortak oldu. Çe�itli eylemlerle bu müessif hadiseleri k�nad�.

        *

        Uygurlar öteden beri milletimizin bar��ç� ve medeniyet üreten bir büyük koludur. Daha X. as�rda sanat, edebiyat, felsefe ve hukukta çok ileri bir medeniyet yaratmay� ba�arm��lard�. Dilimizdeki uygar ve uygarl�k sözünün de Uygur ve Uygurluka gönderme yap�larak türetildi�ini burada hat�rlaman�n yeridir.

        Uygurlar umum Türk medeniyetinin ebedi ya�ayacak abidelerini yaratt�lar.  Balasagunlu Yusuf Has Hacib’in Kutadgubiliki, Ka�garl� Mahmud’un Divanü Lügati’t-türkü olmasa kültürümüz ne kadar eksik kal�rd�, bir dü�ünün! Böylece Ka�gar medeniyetimizin ba�kentlerinden biri olmu�tur! Uygurlar kâ��ttan ve matbaadan ilk olarak istifade eden Türk halk�d�r. So�d kökenli olan lakin Uygurlar�n kullanmas�ndan büyük bir yayg�nl�k kazanan ve Uygur alfabesi diye tan�nan alfabeyle say�s�z eser kaleme al�nm��t�r. Hatta Müslüman olduktan sonra Türkler aras�nda yayg�n olarak Arap alfabesi kullan�lm�� olmas�na ra�men, Uygur yaz�s�ndan da tamamen vazgeçilmemi� Türkistan’da, K�r�m’da Türkler ve Mo�ollar aras�nda bu alfabe yirminci yüzy�la dek ya�at�lm��t�r.

        *     

Biz Çin’i, insan haklar�na uymaya, siyasi suçlara verdi�i idam cezas�n� kald�rmaya, Uygurlar�n ve Çin Halk Cumhuriyeti içinde bulunan di�er halklar�n kültürlerini geli�tirmeleri için uygun ortam� temin etmeye ça��r�yoruz. The Pew Forum on Religion And Public Life raporlar�na göre Çin dünyada dinî özgürlükleri k�s�tlayan ülkelerin en ba��nda gelmektedir. Bu yolda da Çin hükumetinin atmas� gereken birçok ad�m vard�r. Arzumuz çok insanidir: Uygur Özerk Bölgesindeki insanlar ölmesin, bar�� içinde ya�as�n ve kültürlerini geli�tirebilsinler, dinî inan��lar�n�n gereklerini yerine getirebilsinler ve geleceklerini güvenlik içinde kursunlar.

        Bu say�m�zda Uygurlar�n maruz kald��� bu elim hadiselere at�f yaparak ünlü Türkiyatç� Gunnar Jarring’in Do�u Türkistan’la ilgili bir makalesiyle birlikte “Do�u Türkistan’da �nsan Haklar� �hlalleri” adl� bir kitab� da tan�tmay� uygun bulduk. Kapa��m�z� da bu sebeple Uygurlara ait bir esere tahsis ettik.

Fethi GED�KL�

(Bu yaz� YOM Türk Dünyas� Kültür Dergisi, Yaz 2009, say�. 15, s. 5-7 aras�nda yay�nlanm��t�r. Neredeyse tam 4 y�l sonra Do�u Türkistan’da yeniden Çin güvenlik güçlerinin Uygurlara sald�r�p Urumçi ve Hoten’de yüzlercesini katletmesi üzerine yeniden ne�ri uygun görüldü.)